دو روایت از رشد اقتصادی؛ کدام آمارها به واقعیت نزدیک است؟

به گزارش ایرناپلاس، یکی از شاخص‌های کلیدی اقتصاد، تولید ناخالص داخلی است. آمار نرخ رشد اقتصادی نیز براساس تولید ناخالص داخلی محاسبه  می‌شود. نرخ رشد اقتصادی هشت درصد، یعنی تولید ناخالص داخلی در یک سال، نسبت به سال پیش، هشت درصد افزایش یافته است.

تولید ناخالص داخلی یا GDP، ارزش پولی کالاها و خدمات نهایی را که در یک دوره معین به مصرف‌کنندگان فروخته شده‌اند، اندازه‌گیری می‌کند. زمانی که گفته می‌شود آمریکا، چین و ژاپن، سه اقتصاد بزرگ دنیا هستند یعنی بیشترین تولید ناخالص داخلی را در بین دیگر کشورها دارند.

مرکز آمار و بانک مرکزی، نرخ رشد اقتصادی را برای نیمه نخست امسال منتشر کردند اما اختلاف آمارهای اعلام شده تا جایی است که براساس یکی از آنها، دوره رکود اقتصادی به پایان رسیده و بر اساس دیگری، رکود اقتصادی همچنان ادامه دارد.

دو روایت از آمار رشد اقتصادی ایران
بر اساس محاسبات مقدماتی اداره حساب‌های اقتصادی بانک مرکزی، تولید ناخالص داخلی کشور به قیمت پایه سال ۱۳۹۰ در نیمه نخست امسال به حدود ۳۲۲۸.۹ هزار میلیارد ریال رسیده که نسبت به رقم مشابه سال گذشته ۱.۳ درصد افزایش یافته است.
رشد اقتصادی بدون نفت نیز در نیمه نخست امسال ۱.۴ درصد بوده است. بنابراین اگر آمارهای اعلام شده بانک مرکزی را برای تصمیم‌گیری اقتصادی مورد توجه قرار دهیم، اقتصاد ایران در حال خداحافظی با رشد منفی یا رکود است. در نتیجه تولیدکنندگان، سرمایه‌گذاران و حتی سیاست‌گذاران خود را برای حضور در اقتصادی آماده خواهند کرد که از رکود خارج شده و در حال رونق است.
 

با این حال، توصیف مرکز آمار از اقتصاد کشور، تصویر بدبنیانه‌ای را نشان می‌دهد. براساس آمار این مرکز، تولید ناخالص داخلی به قیمت سال پایه ١٣٩٠ در نیمه نخست امسال به رقم ۳۴۴۳ هزار میلیارد ریال رسید و نسبت به رقم مشابه پارسال ۱.۹ درصد کاهش یافت. تولید ناخالص داخلی بدون نفت نیز نسبت به مدت مشابه سال پیش، کاهش ۱.۳ درصدی را نشان می‌دهد.
 

روش محاسبه تولید ناخالص داخلی
به طور کلی سه روش برای محاسبه تولید ناخالص داخلی وجود دارد؛ «تولید، مخارج و درآمد.» در روش تولید، ارزش افزوده بخش‌های مختلف، اندازه‌گیری و با هم جمع می‌شود. برای محاسبه ارزش افزوده، مجموع قیمت مواد اولیه و واسطه‌ای که در فرآیند تولید استفاده شده‌اند از مجموع قیمت نهایی کالاها و خدمات تولید شده، کسر می‌شود.

در روش مخارج، ارزش کالاهای نهایی خریداری شده توسط مصرف‌کنندگان، سرمایه‌گذاری‌ کارخانه‌ها در ماشین‌آلات و تجهیزات، خرید کالا و خدمات توسط دولت و همچنین صادرات آنها، برای به دست آوردن تولید ناخالص داخلی با هم جمع می‌شود. در روش درآمد نیز مجموع درآمدهای ایجاد شده در اثر تولید، مورد توجه قرار می‌گیرد.

هر سه، روش‌های نظری محاسبه تولید ناخالص داخلی هستند. بنابراین، مرکز آمار و بانک مرکزی، دیگر کشورها و حتی صندوق بین‌المللی پول نیز از همین روش‌ها برای محاسبه تولید ناخالص داخلی استفاده می‌کنند. با این حال، از آنجایی که جمع‌آوری آمارهای مربوط به این محاسبه‌ها از مراکز مختلف انجام می‌شود، نتایج متفاوتی نیز  به‌دست می‌آید.

این موضوعی است که جفعر حسین‌زاده رئیس مرکز آمار ایران نیز در بهار امسال و پس از پرسش‌برانگیز شدن تفاوت آمارهای ارائه شده از سوی مرکز آمار و بانک مرکزی به آن اشاره کرد.
حسین‌زاده در این رابطه گفت: تولید آمار در این بخش‌ها، مرجع یکسان ندارد. مرکز آمار ایران براساس طرح آمارگیری که قدمت ۵۰ ساله دارد، این اعداد را استخراج می‌کند. البته آمارهای وزارت جهاد کشاورزی نیز استفاده می‌شود، اما نمی‌دانم بانک مرکزی از چه آماری استفاده کرده است.

مسئول محاسبه رشد اقتصادی کیست؟
براساس ماده ۵۴ قانون برنامه پنجم توسعه کشور، مرکز آمار ایران تنها مرجع رسمی تهیه، اعلام و انتشار آمارهای رسمی است. ماده سه قانون مرکز آمار ایران نیز تولید آمار رشد اقتصادی و تورم را از وظایف مرکز آمار اعلام کرده است.
با این حال، رفع اختلاف آماری بین بانک مرکزی و مرکز آمار چندان دشوار به ‌نظر نمی‌رسد. در واقع با اینکه پس از مصوبه شورای عالی آمار در سال ۱۳۹۷، بانک مرکزی از انتشار آمارهایی مانند نرخ تورم، نرخ رشد اقتصادی و حساب‌های ملی کنار گذاشته شده، اما این دو نهاد می‌توانند در تعامل با یکدیگر روش محاسبه و یافته‌های خود را مورد بررسی قرار دهند و درباره یک نظام هماهنگ در این زمینه به توافق برسند.

ناهماهنگی یا اختلاف در آمار رشد اقتصادی
آمارهای منتشر شده توسط نهادهای بین‌المللی و همچنین مراکز آماری کشورهای مختلف، تنها مجمومه‌ای از اعداد و ارقام نیستند؛ بلکه در کنار این اعداد و ارقام، فایل‌های پشتیبان نیز منتشر می‌شود که روش جمع‌آوری اطلاعات، منابع و روش محاسبه در آن اعلام می‌شود. این در حالی است که ضعف در انتشار فایل‌های پشتیبان، موجب می‌شود حتی اگر اختلاف آماری به دلیل بازنگری در روش‌های محاسباتی و جمع‌آوری داده‌ها باشد، به‌صورت ناهماهنگی تلقی شود.

مرکز آمار ایران به طور معمول در گزارش‌های آماری خود، اشاره‌ای به این موضوع دارد. به عنوان نمونه، محاسبه‌های فصلی در مرکز آمار ایران در قالب ١٨ بخش اصلی متشکل از ٤٢ رشته فعالیت بر مبنای طبقه‌بندی ISIC.Rev٤ انجام می‌شود که بر این اساس، گروه کشاورزی شامل زیربخش‌های زراعت و باغداری، دامداری، جنگل‌داری و ماهی‌گیری، گروه صنایع و معادن شامل زیربخش‌های استخراج نفت خام و گاز طبیعی، استخراج سایر معادن، صنعت، تأمین آب، برق و گاز طبیعی و ساختمان است و گروه خدمات شامل زیربخش‌های عمده و خرده‌فروشی، فعالیت­‌های خدماتی مربوط به تأمین جا و غذا، حمل‌ونقل، انبارداری، پست، اطلاعات و ارتباطات، فعالیت‌های مالی و بیمه، مستغلات، کرایه و خدمات کسب‌وکار و دامپزشکی، اداره امور عمومی و خدمات شهری، آموزش، فعالیت­‌های مربوط به سلامت انسان و مددکاری اجتماعی و دیگر خدمات عمومی، اجتماعی، شخصی و خانگی می‌شود.